Bağlamanın atası, Dede Korkut hikayelerinde adı çok sık geçen Kopuz’dur. Yaklaşık 1500 yıllık bir geçmişi olan ve birden çok telli saz türünü kapsayan Kopuz, Orta Asya’daki Türk Boyları tarafından kullanılmıştır. İlk zamanlar o bölgenin gezginci ozanları aracılığıyla Anadolu’ya gelmiştir. Kopuz, Bağlamadan farklı olarak teknesi deriyle kaplı, perdesiz, iki veya üç telli, telleri at kılı, koyun ve kurt bağırsağından yapılmış kirişlerden oluşan bir enstrümandır. Kopuzun Anadolu’da geçirdiği evrimlerden ve sapına perde bağlanmasından sonra ortaya çıkan Bağlama, Türkmenler tarafından kutsal bir enstrüman sayılırdı. Günümüzde, bağlamanın standart ölçüleri için hala çalışılmaktadır. Teknesinin hangi ağaçtan, kapağının ne kadar incelikte, sapının ne kadar uzunlukta olacağı tartışmaları süredursun, genel bir yapısı yavaş yavaş ortaya çıkmış görünüyor. Eskiden kullanılan, ancak günümüzde pek bulunamayan dut ağacından oyma tekneler yerine, dilim dilim yapıştırılmış ardıç; göğüs kapağı için ladin, köknar; sapı için ceviz, gürgen ağaçları kullanılır.

Bağlama Çalım Teknikleri

Bağlama başlıca iki çalım tekniğine sahiptir. İki çalım tekniğide ayrı zorlukları bulunmakla beraber dinleyiciye ve icra eden kişiye değişik renkler de, duyumlar-tatlar uyandırır. Başlıca iki çalım teknikleri;

• Mızrap(Tezene) ile çalma yöntemi
• Parmak(Şelpe) ile çalma yöntemi

Mızrap(Tezene) ile çalım

Mızrap kullanımı ile çalım tekniği daha yaygın olarak icra edilen çalım çalım tekniğidir. İcra sırasında mızrak(tezene) kullanılır. Bu teknik kendi içerisinde ikiye ayrılır ;

• Tüm tellere vurarak çalma
• Tellere ayrı ayrı vurarak çalma

Parmak(Şelpe)

Sağ elimizde herhangi bir araç olmaksızın tellere vurularak yapılan icra tekniğidir. Şelpe tekniği üç ayrı şekilde karşımıza çıkar.

• Tel çekme tekniği
• Parmak vurma tekniği
• Tellerde ayrım yapmadan vurularak çalma

Bağlamada Tavır

İcra sırasında kullanılan teknikler ve stiller, dinlenilen-icra edilen müziğin ne olduğu, nereye ve kime ait olduğu hakkında başlıca fikir sahibi olmamızı sağlayan türlerin varlığını oluşturur. Türleri söyleyiş ve çalış olarak ele aldığımızda da karşımıza tavır dediğimiz kavram ortaya çıkmaktadır. Sözlük anlamı olarak tavır, “Durum, vaziyet, hal (TDK)” olarak nitelendirilir.  Bağlama da tavır ise en kısa haliyle, yapılan icranın genel olarak kişiye ve bölgeye ait olarak değişkenlik gösteren, kalıplaşmış icra şekilleri olarak açıklayabiliriz.Tavır, “Kişisel” ve “yöre-bölgesel” olmak üzere iki ayrı kategoride ele alınması gerektiğini görmekteyiz.

Bilinçli veya bilinçsiz bir şekilde kişinin kendi beğeni ve becerisi doğrultusun da yapılıp dinleyiciye birçok bilgi veren bu farklılıklar nelerdir dersek başlıca bu farklılıklar;

• İcra sırasında belirli tempoların kullanılması
• İcra sırasında bazı teknik hareketlerin (çekme, çarpma, vibrasyon, tril vb.) kullanılması.
• Birim değere(2/4, 5/8, 9/4 gibi) bağlı uzun süreli seslerin çalgının çalınış özelliğine göre bölünerek icrası, tavrı oluşturan öğelerdir.

Geleneksel Türk Halk Müziğinin önemli bir sazı olan bağlama da yöresel-bölgesel olarak on ayrı tavır sınıflandırılması yapılmıştır. Bu sınıflamalar;

• Karadeniz-Trakya Tavrı
• Teke Tavrı
• Zeybek Tavrı
• Konya Tavrı
• Silifke Tavrı
• Orta Anadolu Tavrı
• Silifke-Azeri Tavrı
• Yozgat-Kayseri Tavrı
• Aşıklama Tavrı
• Karşılama Tavrı

Kursu Seçimi ve Dersten Sonra Yapılabilecekler

Bağlama çalmaya sıfırdan başlıyorsak bir kurs bu aşamada oldukça yardımcı olacak, hızlanmamıza ve teknikleri doğru öğrenmemize yardımcı olacaktır. Kurs hakkında başlıca dikkat edilmesi gerekenler ise şunlar:

1- İşinin ehli, kendisi çalabildiği kadar başkalarına da öğretmekte uzman bir eğitmenle çalışmak şart. Aksi takdirde, elindeki bağlamayla harikalar yaratan (veya yaratamayan), sonrasında ise “siz de böyle çalın bak gösterdiğim gibi haydi” deyip tekniğinizin oturmasını umursamayan bir eğitmen başlangıçta sizi zorlamadığı için keyifli bile gelse, ileriki vadede mutsuz edecektir. Özellikle başlangıç aşamasında disiplin en önemli olgulardan birisi.

2- Kursta öğretilenleri canla başla dinleyip, en sıkıcı parçaları bile atlamadan, sabırla ilerleyerek yola devam edilmeli. Eğitmen de öğretilen parçayı sevmiyor, ileriki dönemlerde çalıp çalmayacağınızı önemsemiyor olabilir. Ancak özellikle başlangıç aşamalarında çalınan her parçada bir tekniğin öğretilmesi ve onun ilerletilmesi amacı güdülür.

3- Perdeye hangi parmakların basıldığına, sonrasında nasıl hareket ettiğine özellikle dikkat. Önceki maddede belirttiğimiz gibi, bunlar işkence olsun/zorluk çıksın diye değil, eğitim amacıyla yapılıyor ve sonradan, kendi başınıza çalmak istediğiniz bir parçada o özellikleri kullanarak çok daha hızlı ve temiz bir çalış gerçekleştirdiğinizi görerek, o tekniklerin üzerine düşmenize gerçekten de değdiğini anlıyorsunuz.

4- Kurs sonrası çalışma da, öğrenme pratiğini tamamlayan ve hızlanmasına yardımcı olan önemli bir unsur. 1,5-2 saatlik çalışma esnasında öğrendiklerimiz, birkaç gün içinde yoğun olarak tekrar edilmediğinde unutulmaya başlıyor ve zaten yeterince gelişmemiş olan parmak refleksleri, ilk öğrendiğimiz halinden bile geriye düşüyor. Bu yüzden, öğrendiklerimizin üzerine düşerek, imkanımız olduğu zamanlarda bol bol pratik yapmak şart.

5- Kursa gitme ve enstruman öğrenme amacınıza da bağlı olarak önemi artabilir-azalabilir, ancak nota meselesinin üzerine düşmek ve buna dair pratik yapmak ileriki vadede işleri aşırı derecede kolaylaştıracaktır. Nota öğrenmenin başlangıcında yeni bir dil öğreniyormuş hissine kapılmak ve bıkkınlık yaşamak çok normal olmasına rağmen, zorluk eşiğini aşmak için çaba göstermek gerekiyor. Bu esnada deşifre (önünüzde bulunan notayı enstrumanla müziğe çevirme) ve dikte (duyduğumuz müziği notaya aktarma işlemi) öğrenmiş oluyoruz ki, bu da çeşitli teknikler yerli yerine oturduktan sonra, birçok parçayı rahatlıkla çalabileceğimiz anlamına gelmekte. Bunun şan eğitimine ve sesimizi doğru kullanmamıza da olumlu etkisi olduğunu bilmekte fayda var.